Przygotowaliśmy listę najpopularniejszych pytań wraz z odpowiedziami na temat zachowku. To prawdziwa i kompleksowa baza wiedzy.
Czym jest zachowek?
Zachowek, zwany niewłaściwie „zachówkiem”, jest kwotą, która należy się osobie bliskiej zmarłego, w sytuacji, gdy nie otrzymała żadnego udziału w spadku a zgodnie z przepisami, powinna taki otrzymać.
Przypomnijmy, iż zgodnie z art. 931 oraz następnych kodeksu cywilnego, w pierwszej linii dziedziczą m.in.:
- Dzieci samodzielnie, jeśli zmarły nie miał małżonka.
- Wnuki, jeśli zmarły nie miał dzieci ani małżonka.
- Dzieci z małżonkiem zmarłego.
Małżonek z rodzicami i/lub rodzeństwem zmarłego, jeśli nie było dzieci ani wnuków
Jeśli spadkodawca chce zmienić powyższą kolejność, musi sporządzić testament lub rozporządzić swoim majątkiem w inny sposób, np. poprzez umowę darowizny, zapis windykacyjny czy umowę dożywocia.
Zgodnie z powyższym wykazem, nie ma możliwości, by bez sporządzenia testamentu dziedziczył wyłącznie małżonek. Często, przy braku wspólnych dzieci, małżonek dziedziczy z rodzeństwem zmarłego.
Spadkodawca musi się jednak liczyć z tym, że prawo przewiduje pewne ograniczenia w rozporządzaniu przez niego swoim majątkiem.
Niezależnie od jego woli, zapewnia się osobie uprawnionej część majątku, którą uzyskałaby, gdyby nie decyzja spadkodawcy o przekazaniu go innej osobie (np. w testamencie wskazuje tylko syna a dziedziczyłaby również żona).
Komu należy się zachowek?
Pan Antoni ma żonę, nie ma żadnych biologicznych dzieci, jego rodzice nie żyją. Posiada siostrę Annę. W testamencie wskazuje, że cały spadek (dom o wartości 1 000 000 zł) przekazuje swojej żonie, umiera rok później. W momencie, gdyby nie sporządził testamentu spadkobiercami byłaby jego żona oraz siostra Anna. Czy Annie- siostrze zmarłego – przysługuje prawo do zachowku?
Nie. Zgodnie z art. 991 kodeksu cywilnego:
“Zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należą się, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni – dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach – połowa wartości tego udziału (zachowek)”.
Oznacza to, że zachowek należy się tylko dzieciom, wnukom (zstępnym), małżonkowi (nie może być rozwiedziony ani w separacji ustanowionej przed sąd).
Przepis nie wskazuje na inne osoby, dlatego siostra, brat, dzieci rodzeństwa, dziadkowie zmarłego i ktokolwiek inny niż wskazany w art. 991 § 1 kodeksu cywilnego nie ma prawa do zachowku.
W jakim czasie można żądać zachowku?
Pan Maciej zmarł w dniu 31.12.2010 r. W testamencie przekazał cały swój majątek swojej siostrze. Testament został otwarty i ogłoszony przed Sądem Rejonowym w dniu 31.12.2011 r. Jego syn chciałby wystąpić o zachowek. Do kiedy mógł to zrobić?
Do dnia 31.12.2016 r., gdyż zgodnie z art. 1007 § 1 kodeksu cywilnego,
Roszczenia uprawnionego z tytułu zachowku oraz roszczenia spadkobierców o zmniejszenie zapisów zwykłych i poleceń przedawniają się z upływem lat pięciu od ogłoszenia testamentu.
Pan Marcin zmarł w dniu 31.12.2020 r., nie zostawił testamentu. Cały swój majątek przekazał umową darowizny swojej żonie. Jego syn chciałby wystąpić o zachowek. Do kiedy może to zrobić?
Do dnia 1.01.2025 r., gdyż zgodnie z art. 1007 § 2 kodeksu cywilnego,
Roszczenie przeciwko osobie obowiązanej do uzupełnienia zachowku z tytułu otrzymanych od spadkodawcy zapisu windykacyjnego lub darowizny przedawnia się z upływem lat pięciu od otwarcia spadku. Za datę otwarcia spadku uznaje się datę śmierci.
Ile wynosi zachowek?
- Obliczenie wysokości należnego zachowku może być dość skomplikowane. Należy ustalić wartość udziału, który by przysługiwał osobie uprawnionej, na podstawie dziedziczenia ustawowego.
- Potem ustalić, jaka wartość zachowku jej przysługuje (2/3 udziału dla małoletnich lub osób trwale niezdolnych do pracy, ½ dla pozostałych)
- Następnie, konieczne jest wyliczenia kwoty będącej podstawą, tj. czystą wartością spadku (bez długów spadkowych). Do tej kwoty należy doliczyć wartość darowizn, zapisów windykacyjnych.
Dla przykładu:
Pan Maciej pozostawił testament- w całości majątek przekazał żonie. Spadkobiercami ustawowymi byliby żona oraz pełnoletni syn. Do spadku należy dom o wartości 120.000 zł. Nie było długów spadkowych, darowizn itd. Syn otrzymałby udział w spadku w wysokości ½ (tj. 60 000 zł), żona również ½. Należny synowi zachowek wynosi ½ z udziału 60.000 zł, tj. 30 000 zł.
Do jakiego sądu należy złożyć pozew?
Do dnia 1 lipca 2023 r.:
- w zakresie żądania kwoty do 75.000 zł – właściwy będzie Sąd Rejonowy
- w zakresie kwoty wyższej – właściwy będzie Sąd Okręgowy
Od dnia 1 lipca 2023 r.:
- w zakresie żądania kwoty do 100.000 zł- właściwy będzie Sąd Rejonowy
- w zakresie żądania kwoty 100.000 zł- właściwy będzie Sąd Okręgowy
Przepisanie majątku za życia a zachowek
Przyjmijmy, że pan Adam ma dom warty 600.000 zł. Nie posiada żadnego innego majątku. Ma żonę i syna z pierwszego małżeństwa. Na dwa lata przed śmiercią przekazuje w drodze umowy darowizny swojej żonie dom. W 2022 r. umiera, nie sporządziwszy testamentu. Czy synowi przysługuje zachowek?
Tak. Zgodnie z art. 1000 § 1 kodeksu cywilnego: „Jeżeli uprawniony nie może otrzymać należnego mu zachowku od spadkobiercy lub osoby, na której rzecz został uczyniony zapis windykacyjny, może on żądać od osoby, która otrzymała od spadkodawcy darowiznę doliczoną do spadku, sumy pieniężnej potrzebnej do uzupełnienia zachowku. Jednakże obdarowany jest obowiązany do zapłaty powyższej sumy tylko w granicach wzbogacenia będącego skutkiem darowizny.”
Innymi słowy, ustala się wartość spadku, zakładając, że nieruchomość nadal się do niego zalicza.
Uwaga! Zalicza się do wartości spadku również darowizny, które uzyskał od spadkodawcy żądający
zachowku (np. jeden syn otrzymał 100 000 zł a drugi 20 000 zł).
Należy jednak pamiętać, iż zgodnie z art. 994 § 1 kodeksu cywilnego:
“Przy obliczaniu zachowku nie dolicza się do spadku drobnych darowizn, zwyczajowo w danych stosunkach przyjętych, ani dokonanych przed więcej niż dziesięciu laty, licząc wstecz od otwarcia spadku, darowizn na rzecz osób niebędących spadkobiercami albo uprawnionymi do zachowku”.
Oznacza to, iż gdyby nieruchomość została przekazana umową darowizny wcześniej niż 10 lat przed śmiercią pana Adama, na rzecz osoby niebędącej jednocześnie spadkobiercą lub osobą uprawnioną do zachowku (w tym przypadku ani synem, ani żoną a np. sąsiadem), to syn nie mógłby doliczyć wartości nieruchomości do spadku i ustalać należnego mu zachowku w oparciu o wartość nieruchomości.
Kiedy nie należy się zachowek
Nie można żądać zachowku, jeśli:
- Odrzuciło się spadek po osobie zmarłej.
- Zostało się uznanym przez sąd za osobę niegodną dziedziczenia po osobie zmarłej.
- Za życia spadkodawcy sporządziło się umowę o zrzeczenie się dziedziczenia (w formie aktu
notarialnego). - Jest się małżonkiem, który został wyłączony od dziedziczenia przez sąd.
- Wyjątkowo- w sytuacji, gdy żądanie zapłaty zachowku jest sprzeczne z zasadami współżycia społecznego, np.
Pan Marcin otrzymał w drodze darowizny cały majątek rodziców. Z żądaniem zachowku zwróciła się jego siostra, która zerwała kontakt z rodzicami a wcześniej kontaktowała się wyłącznie w sprawie zmuszenia rodziców do przekazania jej nieruchomości. Była do tego agresywna, używała słów wulgarnych. Natomiast pan Marcin sprawował cały czas opiekę nad rodzicami.
W przypadku, gdy zmarły w testamencie wskazuje, że wydziedzicza daną osobę, to taka osoba ma nadal możliwość ubiegania się o zachowek i podważania podstaw wydziedziczenia m.in. w postępowaniu o zapłatę zachowku.
Śmierć osoby, która dostała darowiznę a zachowek
Pan Adam przekazał synowi cały majątek (dom). Jego żona domagała się zapłaty zachowku, ale obdarowany (syn) zmarł przed panem Adamem. Od kogo może ona dochodzić zachowku po swoim mężu w tej sytuacji?
Od spadkobierców syna.
Jeśli obdarowany na drodze darowizny przez spadkodawcę zmarł przed darczyńcą, to obowiązek zapłaty zachowku przechodzi na jego spadkobierców (Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 13 kwietnia 2018 r. I CSK 381/17).
Czy osoba, która ma zapłacić zachowek może wnosić o rozłożenie kwoty na raty?
Tak, od 22 maja 2023 r. kodeks cywilny przewiduje wprost, że osoba zobowiązana do zapłaty zachowku może żądać:
- odroczenia terminu płatności,
- rozłożenia go na raty- na okres 5 lat, nie dłużej jednak niż na lat 10,
- obniżenia, przy uwzględnieniu sytuacji osobistej i majątkowej własnej oraz osoby uprawnionej (w wyjątkowych przypadkach).